تحلیلی تاریخی از زمینه‌های پیدایش برنامه‌ریزی توسعه‌ای و شکل‌گیری سازمان برنامه در ایران (دورة پهلوی 1304 – 1327 ه.ش)

برنامه­ ریزی به‌منظور توسعه در ابتدای قرن بیستم و به دنبال تحولات بین­ المللیِ میان دو جنگ جهانی و پس‌ازآن از سوی غالب کشورهای توسعه‌نیافته پیگیری شد. در ایران پیدایش اندیشه برنامه ­ریزی و تجربه تلاش در عملی‌ساختن آن در مقطعی کوتاه، پیش از گرایش گسترده در سطح بین ­المللی، طی حکومت رضاشاه به منصة ظهور رسید. به دنبال تحولات بین­ المللی و داخلیِ پس از جنگ جهانی دوم بازآفرینی اندیشه برنامه ­ریزی در میان جامعه و دستگاه حاکمه ایران شکل گرفت و گرایش به آن پیگیری شد. تلاش در تدوین نخستین برنامه و استقرار نظام برنامه­ ریزی در این زمان چهار سال به طول انجامید. طی این دوره استفاده از دانش تخصصی شرکت­ های مشاوره­ای آمریکا به توصیه بانک بین ­المللی ترمیم و توسعه موجب شده تا استقرار نظام برنامه­ ریزی در ایران در راستای منافع نظام سرمایه­داری ارزیابی گردد. پژوهش حاضر مسئله­ ی چگونگی پیدایش نظام برنامه­ ریزی در ایران را با سؤال استقرار نظام برنامه ­ریزی در ایران حاصل اندیشه و نیاز داخلی بوده یا برنامه ه­ای تحمیلی در راستای منافع نظام سرمایه­داری مورد بررسی قرار داده و این فرضیه که: هرچند اندیشه برنامه­ ریزی در ایران سابقه ­ای طولانی دارد، اما هدایت و استقرار آن پس جنگ جهانی دوم متأثر از شرایط بین‌الملل از سوی ایالات‌متحده، در راستای اهداف و مطامع نظام سرمایه ­داری صورت گرفت، را تحلیل و ارزیابی می­کند. این پژوهش به روش تاریخی و با تکیه ‌بر اسناد و منابع نو، منشأ و سرچشمه ایرانی نظام برنامه ­ریزی را اثبات می‌نماید.